این بیماری در هر سنی ممکن است پدیدار شود، ولی احتمال ابتلای افراد در سن بلوغ به آن بیشتر است. در بسیاری از موارد کیفوز مشکلات زیادی را ایجاد نکرده و نیاز به درمان ندارد. با این همه گاهی نیاز به استفاده از بریس کمر و یا انجام ورزش‌هایی خاص برای بهبود ساختار قامتی و تقویت ستون مهره‌ها وجود دارد.
در موارد شدید بیماری با درد زیاد همراه بوده و موجب تغییر شکل شدید ستون مهره ها و مشکلات تنفسی خواهد شد. این دسته از بیماران ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند، جراحی به کاهش شدت خمیدگی و بهبود علائم بیماری کمک خواهد کرد.
آناتومی ستون فقرات
ستون فقرات از سه قسمت تشکیل شده است. زمانی که از بغل نگاه می‌کنیم این سه قسمت به صورت طبیعی سه خمیدگی را ایجاد کرده‌اند. و لوردوز (lordosis) نامیده می‌شود.
خمیدگی‌های طبیعی ستون فقرات به حفظ تعادل و توانایی سر پا ایستادن کمک می‌کند. اگر هر کدام از این خمیدگی‌ها بزرگ و یا کوچک شود، توانایی سر پا ایستادن به صورت درست بسیار سخت شده و ساختار قامتی غیر طبیعی خواهد بود.
زمانی که از بغل نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که ستون فقرات در سه قسمت به صورت طبیعی دارای برآمدگی‌ها و تو رفتگی‌هایی است.
کیفوز ستون فقرات یا گوژپشتی چیست؟
مهره‌های سینه‌ای به صورت طبیعی ۲۰ تا ۴۵ درجه به سمت خارج برآمده هستند، ولی ناهنجاری‌های ساختاری و وضعیتی باعث می‌شود که این خمیدگی از حد طبیعی فراتر رود. اگر قوز مهره‌های سینه‌ای از ۵۰ درجه بیشتر شود، در اصطلاح گفته می‌شود که فرد به هایپر کیفوز (hyperkyphosis) مبتلا است. واژه‌ی کیفوز هم از نظر پزشکی به شرایطی اطلاق می‌شود که میزان خمیدگی مهره‌های سینه‌ای به سمت خارج بیشتر از حد طبیعی باشد.
این اختلال ستون فقرات در همه‌ی سنین رخ می‌دهد، ولی احتمال رخداد آن در افراد در سنین رشد، زمانی که استخوان‌ها در حال رشد هستند، بسیار بیشتر از سایر مواقع است.
این بیماری از نظر شدت متفاوت است. در حالت کلی، هر چه قدر خمیدگی بیشتر باشد، بیماری شدیدتر است.اگر خمیدگی خفیف باشد، ممکن است فرد دچار کمر دردهای خفیف شود و یا اینکه اصلاً هیچ دردی نداشته باشد. در موارد شدید بیماری، فرد دچار تغییر شکل شدید ستون مهره‌ها شده و در نتیجه توده‌ی برآمده‌ی کاملاً مشخصی در پشت بیمار ظاهر خواهد شد.
انواع قوز کمر یا گوژپشتی
کیفوز انواع مختلفی دارد. سه نوع رایج آن در کودکان و افراد در سن رشد عبارتند از:
* کیفوز وضعیتی
* کیفوز شرمن
* کیفوز ساختاری
کیفوز وضعیتی
کیفوز وضعیتی (Postural kyphosis) رایج‌ترین فرم از این نوع انحراف ستون فقرات است، چرا که در طی دوران بلوغ به خوبی قابل تشخیص خواهد بود. این نوع از کیفوز به دلیل ساختار قامتی نامناسب ایجاد می‌شود ولی منجر به اختلالات ساختاری ستون فقرات نمی‌شود.
خمیدگی و برآمدگی ناشی از این نوع از بیماری معمولاً توسط بیمار برطرف خواهد شد و تنها باید فرد به شیوه‌ی درستی بایستد.
کیفوز وضعیتی در دختران شایع‌تر از پسران است و در موارد نادر دردناک است. از آن‌جایی که شدت خمیدگی در این نوع پیشرفت نمی‌کند، معمولاً به مشکلاتی در زندگی بزرگسالی منجر نخواهد شد.
کیفوز شوئرمن
کیفوز شوئرمن (Scheuermann’s kyphosis) به افتخار رادیولوژیستی دانمارکی که برای اولین بار این بیماری را تعریف کرد، نامگذاری شده است.
همانند کیفوز وضعیتی، این نوع از قوز پشتی در طول سال‌های نوجوانی بروز می‌کند. با این همه این نوع از بیماری اختلال شدیدتری در ستون فقرات، خصوصاً در بیماران لاغرتر ایجاد می‌کند.
کیفوز شوئرمن به دلیل اختلالات ساختاری در ستون فقرات ایجاد می‌شود. تصویر رادیولوژی گرفته شده از بیمار مبتلا، نشان می‌دهد که با وجود مستطیلی بودن بسیاری از مهره‌ها، چندین مهره بیشتر ساختاری مثلثی شکل دارند.
این ساختار غیر طبیعی باعث می‌شود که مهره‌ها بیشتر به سمت جلو خم شده و کم شدن فضای طبیعی دیسک‌های بین مهره‌ای باعث یک خمیدگی اغراق شده در کمر خواهد شد.
ساختار ستون فقرات در بیمار مبتلا به کیفوز شوئرمن
خمیدگی ناشی از کیفوز شوئرمن معمولاً زاویه دار است، و بیمار مبتلا بر خلاف کیفوز وضعیتی با درست کردن ساختار قامتی خود، قادر به برطرف کردن مشکل نخواهد بود.
این نوع از بیماری معمولاً مهره‌های سینه‌ای را درگیر می‌کند ولی در مواردی هم به سمت مهره‌های کمری هم پیش می‌رود. کیفوز شوئرمن در پسران شایع‌تر است و زمانی که سن رشد تمام شود، متوقف می‌شود.
در برخی اوقات این نوع از گوژ پشتی بسیار دردناک خواهد بود. این درد معمولاً در بالاترین قسمت خمیدگی احساس می‌شود، در مواردی هم این درد در قسمت‌های پایین‌تر کمر هم ایجاد می‌شود. چرا که ستون فقرات برای کم کردن شدت خمیدگی قسمت بالایی کمر، قسمت پایینی کمر را بیشتر به سمت داخل خم می‌کند و همین باعث درد می‌شود. فعالیت زیاد، سر پا ایستادن و نشستن طولانی هم این درد را تشدید می‌کند.
تصویری از یک مرد بالغ با قوز غیر طبیعی کمر. زمانی که این مرد خم می‌شود کیفوز شدید خود را به خوبی نشان می‌دهد
کیفوز ساختاری
کیفوز ساختاری (Congenital kyphosis) از بدو تولد قابل تشخیص است و زمانی اتفاق می افتد که کانال نخاعی به صورت طبیعی رشد نکرده باشد. در این حالت استخوان‌ها به شکل طبیعی خود تشکیل نمی‌شوند و چندین مهره هم به هم متصل هستند. با رشد کودک کیفوز ساختاری بدتر هم خواهد شد.
بیماران مبتلا به کیفوز ساختاری در سن پایین برای توقف پیشرفت خمیدگی تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. در بسیاری از موارد این کودکان مشکلات مادرزادی دیگری هم دارند که سایر اندام‌های بدن مانند کلیه و قلب را تحت تاثیر قرار داده است.
راست – تصویر ام آر آی که نشان دهنده‌ی فشردگی کانال نخاعی است. این مسئله به مشکلاتی همچون ضعف و بی حسی پاها منجر خواهد شد.
قوزپشتی ساختاری ثانویه
این نوع قوز پی‌آمد ابتلا به عارضه دیگری است که خود به چهار نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
قوزپشتی دژنراتیو
ساییده شدن دیسک باعث می‌شود دیسک رو به جلو خم شود و به مرور زمان قوز ایجاد شود. متخصصان ما در صورتی که بیمار درد داشته باشد، ابتدا درمان‌های محافظه کارانه غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، درمان با دست، داروهای ضدالتهاب و تقویت عضله‌های مرکزی و پشت بدن را شروع می‌کنند.
قوزپشتی عصبی عضلانی
این نوع قوز در کودکان دچار مشکلات عصبی عضلانی مانند فلج مغزی و دیستروفی مشاهده می‌شود. بریس با توجه به شرایط بیمار توصیه می‌شود.
قوزپشتی تغذیه‌ای
این نوع قوزپشتی ممکن است در هر سنی به دلیل کمبود ویتامین به ویژه ویتامین دی رخ دهد. متخصص مکمل حاوی مواد اصلی مورد نیاز بدن را برای درمان تجویز می‌کند. بیماران دچار این نوع قوز باید سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرند و از پیشرفت عارضه جلوگیری کنند.
قوزپشتی مادرزادی
قوزپشتی مادرزاد یا یاتروژنیک نتیجه جراحی روی ستون فقرات برای درمان مشکلاتی نظیر فتق دیسک یا آرتریت (بیماری‌های التهابی مفصل) است. بریس، بسته به شدت عارضه، برای جلوگیری از شدیدتر شدن قوز تجویز می‌شود.
علل بیماری کیفوز یا گوژ پشتی
ستون فقرات شامل بخش‌هایی به نام استخوان‌های مهره است که در روی یکدیگر چیده می‌شوند. چیدمان و کارایی این ساختار در بدن بی‌نظیر است و به ستون فقرات امکان پشتیبانی و همچنین انعطاف‌پذیری را می‌دهد. همچنین این بدان معنی است که ستون فقرات منحصرا در برابر آسیب و فشار، آسیب‌پذیر است.
کیفوز هنگامی اتفاق می‌افتد که مهره‌ها در قسمت فوقانی پشت، به نام ناحیه توراک “thoracic” به شکل یک منشور مثلثی در می‌آیند. این موضوع باعث می‌شود که ستون فقرات بیش از حد معمول به جلو خم شود.
این خم‌شدگی می‌تواند به دلایل زیر باشد:
* وضعیت بد و ضعیف قرار گرفتن بدن
* مشکلات مربوط به رشد بدنی (تاخیر رشد و مشکلات رشدی)
* سن بالا
* شکل غیر طبیعی مهره‌ها
* شکستگی یا شکستگی‌هایی که باعث فشرده‌سازی مهره‌ها می‌شود
* آرتریت “arthritis” تحریکی ستون فقرات
* اسپوندیلیت آنکیلوزان “Ankylosing spondylitis”
* عفونت ستون فقرات
* دیستروپزی “dystropjy” عضلانی
* تومور نخاعی
علایم گوژپشتی
علائم و نشانه‌های کیفوز ستون فقرات بسته به علت و شدت انحراف متفاوت است، این علائم عبارتند از:
* شانه‌های خم شده
* توده و برآمدگی قابل مشاهده در کمر
* کمر درد خفیف
* خستگی
* سختی و سفتی ستون فقرات
* گرفتگی ماهیچه همسترینگ – در قسمت پشتی ران
به ندرت با گذشت زمان، شدت گرفتن میزان خمیدگی منجر به:
* ضعف و سستی پاها
* از بین رفتن حس لامسه
* تنگی نفس و دیگر مشکلات تنفسی
عوارض کیفوز چیست؟
یکی از عوارض شایع کیفوز این است که بیماران مبتلا به آن نگران تاثیر کیفوز بر روی ظاهر خود هستند و یا بخاطر ابتلا به گوژپشتی احساس شرم و خجالت می‌کنند و یا بایستی همواره بریس به تن بپوشند. عموما نسل نوجوان نسبت به این موضوع بیشتر از خود حساسیت نشان می‌دهد و بیشتر نگران ظاهر خود هستند. از دید آنها هر چیزی که آنها را متفاوت از دیگران نشان دهد یک معضل محسوب می‌شود.
این نگرانی‌ها می‌تواند به شیوه‌های مختلفی بر روی کودکان تاثیر بگذارد. بعنوان مثال:
* آنها را به انزوا و دوری از اجتماع بکشاند.
* آنها را نسبت به شرکت در فعالیت‌هایی که نشان دهنده وضعیت پشت آنها باشد و یا معلوم کند که از بریس استفاده می‌کنند، بی‌میل می‌کند.
* باعث بدخلقی کودکان می‌شود.
تمایلی به صحبت کردن در خصوص درمان این مشکل ندارند و یا شاید هم بر سر درمان این بیماری با والدین و اطرافیان خود بگو مگو داشته باشند و تمایلی به درمان نداشته باشند.
آنچه مسلم است این است که راه‌حل ساده‌ایی برای حل این بحران وجود ندارد اما گاهی می‌توان به کودک خود اطمینان خاطر داد که بیماری وی یک مشکل موقتی است و به مرور زمان برطرف می‌شود و از این طریق تا حد زیادی به او کمک کرد.
سایر عوارض قوزپشتی
معمولا سایر عوارض قوزپشتی تنها در موارد شدید اتفاق می‌افتد. برخی از این عوارض عبارتند از:
* درد مستمری که حتی با مصرف دارو نیز قابل کنترل نیست.
* بروز مشکلات تنفسی که ناشی از فشرده شدن ریه‌ها و مجراهای تنفسی توسط ستون فقرات می‌باشد.
بعضا پیش می‌آید که افراد مبتلا به گوژپشتی دچار مشکلاتی می‌شوند که ناشی از فشرده شدن عصب‌های موجود در ستون فقرات می‌باشد. این امر می‌تواند باعث ایجاد اختلال در سیگنال‌های عصبی شده و علائمی همچون موارد زیر را به همراه داشته باشد:
* بی‌حس شدن و یا ضعف کردن دست‌ها و پاها
* عدم داشتن تعادل
* اختلال در عملکرد مثانه ( بی‌اختیاری ادرار و یا مدفوع)
چنانچه چنین علائم جدی در آنصورت توصیه می‌شود که حتما تحت عمل جراحی قرار بگیرد.
تشخیص گوژپشتی
در بیشتر مدارس ایالت متحده‌ی آمریکا، طرحی اجرا می‌شود که وضعیت سلامتی کودکان ارزیابی می‌شود. در این آزمایش‌ها دانش آموزان از نظر وجود احتمالی بیماری اسکولیوز (scoliosis) مورد بررسی قرار می‌گیرند، در این آزمایش‌هاست که موارد خفیف کیفوز ستون فقرات تا پیش از این شناسایی نشده بود، تشخیص داده شده و فرد به پزشک ارجاع داده می‌شود.
اگر تغییرات رخ داده از پشت بیمار قابل توجه باشد، مشکلات زیادی را برای پدر و مادر و کودک ایجاد خواهد کرد. نگرانی‌ها در مورد ظاهر کودک، معمولاً خانواده‌ها را به سمت دریافت کمک‌های پزشکی سوق خواهد داد.
معاینه‌ی بالینی و فیزیکی
پزشک با گرفتن شرح حال بیمار معاینه را شروع می‌کند، سپس سوالاتی در مورد علائم و نشانه‌های بیماری خواهد پرسید. پزشک فشار کمی روی ستون فقرات وارد می‌کند تا نقاط حساس را شناسایی کند.
در موارد شدیدتر بیماری، برآمدگی روی کمر بسیار مشخص است، در موارد خفیف اما بیماری به سختی قابل تشخیص خواهد بود.
در جریان معاینه، پزشک از کودک می‌خواهد که پاهای خود را جفت کند و بعد از آن در حالی که زانو در حالت ثابت قرار دارد به سمت جلو خم شود. این آزمایش تست خم شدن به جلوی آدام (Adam’s forward bend test) نام دارد. با این آزمایش شدت و میزان انحراف و خمیدگی و همچنین تغییر شکل احتمالی ستون فقرات بهتر قابل تشخیص خواهد بود.
برای بررسی دقیق میزان خمیدگی، پزشک از کودک می‌خواهد که به جلو خم شود
گاهی هم پزشک از کودک می‌خواهد تا دراز بکشد، برای اینکه ببیند خمیدگی صاف می‌شود یا نه. این نشانه‌ای از این است که خمیدگی انعطاف پذیر بوده و ممکن است نشانه‌ای از کیفوز وضعیتی باشد.
